Skip to main content

Komende evenementen

Melk - de sector ontwikkelt, ontwikkelt de melk mee? - Najaarssymposium 2021

Najaarssymposium 2021 AankondigingOp 14 oktober 2021 vond het najaarssymposium van het Genootschap ter bevordering van Melkkunde plaats bij de DairyCampus in Leeuwarden.

We waren in het centrum van de ontwikkelingen in de melkveehouderij. We kregen een inkijk in de innovaties die hier plaatsvinden. Technologische mogelijkheden en vragen uit de maatschappij geven ruimte voor onderscheidende melkveehouderijsystemen. Dit zien we terug in meer en meer onderscheidende melkstromen. Welke logistieke en technologische uitdagingen geeft dit voor zuivelverwerkers? En is de ene melkstroom nu werkelijk anders dan de andere? We zien dit zowel vanuit het perspectief van een grote zuivelverwerker, maar ook wordt het geïllustreerd door enkele concepten van bedrijven die het ‘anders’ aanpakken en daarmee zuivelproducten met een meerwaarde voor de consument maken.

 

Melkveehouders staan voor uitdagingen in de keten

Tekst: Tineke van der Haven. Redactie: Ruud de Boer en Yves De Groote

Rond een bezoek aan de Dairy Campus in Leeuwarden organiseerde het Genootschap ter Bevordering van Melkkunde een congres over de ontwikkelingen in de melkproductie. Verschillende sprekers belichtten de uitdagingen voor de toekomst van de zuivel.

 

Innovaties in de melkveehouderij
20211014 110239De Dairy Campus maakt deel uit van Wageningen Universiteit en Research. Het onderzoek dat er wordt uitgevoerd staat ten dienste van de ontwikkelingen in de zuivelketen. Tevens levert de Campus een aanzienlijke bijdrage aan de opleidingen van Van Hall Larenstein en zijn er veel mogelijkheden voor trainingen.
Op de Campus zijn 25 medewerkers actief en daarnaast nog ongeveer eenzelfde aantal afkomstig van de samenwerkende partners. De veestapel omvat 550 stuks rundvee; het beschikbare areaal voor voerproductie beslaat 350 ha, waarvan een deel in de Flevopolder (de vroegere locatie van het praktijkonderzoek) is gelegen.

Ontwikkelingen
Kees de Koning, manager van de Dairy Campus, opent het symposium met een welkom aan de 66 aanwezigen. Hij gaat daarbij in op de actuele ontwikkelingen in de landbouw en de samenleving die de basis vormen voor het onderzoek dat op de Campus wordt uitgevoerd.
De ontwikkelingen houden nauw verband met de ontwikkelingen wereldwijd en de vragen die daaruit voortkomen. Vanuit vele gezichtspunten staat de veehouderij in de belangstelling. Met veel toeleverende bedrijven en verwerkers van veehouderijproducten bestaat een goede samenwerkingsrelatie, evenals met buitenlandse bedrijven en instellingen.

Innovatie
Het onderzoek is gericht op innovatie, vooral in de primaire sector maar ook de verwerkende kant van de veehouderijketen (samen met studenten van Van Hall Larenstein) krijgt aandacht. De onderwerpen hebben betrekking op 4 terreinen, te weten kringlooplandbouw, het dier, beweiding en klimaatvriendelijke melkveehouderij.

Kringlooplandbouw
In het onderzoek gericht op kringlooplandbouw krijgen mest, bodem, voer, water en lucht alle aandacht. Scheiding van mest en urine, gebruik van alternatieve voedermiddelen en van lokale eiwitten en zeewier en uiteraard de stikstof en methaanemissie zijn alle onderwerp van onderzoek op dit terrein. Zelfs een koetoilet waarbij het (getrainde) dier zelf zorgt voor de scheiding van haar dikke en haar vloeibare uitwerpselen is een resultaat van het onderzoek. Door middel van additieven in het voer probeert men de methaanuitstoot te verminderen.

Dier
Door gerichte fokkerij tracht men de levensduur van de dieren en de voeropname te beïnvloeden. Stalsystemen en vloerconstructies worden ontwikkeld en uitgetest. Natuurlijk is er ook veel aandacht voor automatisch melken en het gebruik van sensoren die gegevens leveren over de diergezondheid en de melkkwaliteit. Voor een goede beheersing van de productie en de gezondheid is het uitermate belangrijk dat de juiste gegevens worden verzameld en dat er effectief en optimaal gebruik van gemaakt wordt. Goed databeheer kan heel veel besparingen opleveren.

Klimaatvriendelijk
Onderzoek ten behoeve van de klimaatvriendelijk landbouw (duurzaam) heeft ook een veelheid aan aandachtsgebieden, bij voorbeeld de invloed van het voer op de verlaging uitstoot van broeikasgassen en overige factoren die methaan- en stikstofreductie beïnvloeden. Ook wordt gekeken naar de mogelijkheden om het transport van de melk goedkoper te maken. Op de Campus staat een apparaat om het volume van de geproduceerde melk te reduceren door middel van omgekeerde osmose. Hiermee wordt een deel van het water uit de melk verwijderd en het volume tot de helft teruggebracht.

Onderzoek van de toekomst
Tenslotte kijkt men bij het onderzoek ook naar de toekomst. Waar liggen de behoeften en de vragen in 2030? Daarbij gaat men bij de bepaling van de behoeften uit van de omgekeerde keten, dus van consument naar producent, en luiden de vragen: Wat zijn de behoeften op het gebied van de voeding uit menselijk oogpunt bekeken, hoe zal het voedselpatroon er dan uitzien? En van welke technologieën kan dan gebruik worden gemaakt?

Programmaonderdelen zouden dan kunnen zijn: optimale melksamenstelling en aangepaste samenstelling van de melk. Ook wordt gedacht aan het toevoegen van meerwaarde aan de melk tijdens het verwerken en het voldoen aan ecologische en economische voorwaarden om te mogen produceren.

Discussie en vragen
Welke diersoorten worden betrokken in het onderzoek? Het onderzoek op de Dairy Campus heeft alleen betrekking op herkauwers, weliswaar worden er geen proeven met geiten en schapen gedaan, maar ze kunnen met hun zelfde fysiologische verteringsprocessen goed worden meegenomen in de discussies en de conclusies. Varkens vallen geheel buiten de werkzaamheden.

 

Ontwikkelingen in de melkwinningstechniek
Hoe de boer moet omgaan met de huidige ontwikkelingen en trends, kwam bij de tweede presentatie aan de orde. Johan Knol, boerenzoon van geboorte en gedurende zijn werkzame leven actief in de voorlichting en bij het bedrijfsleven is nu bij GEA gespecialiseerd in de ontwikkeling van automatische melksystemen voor grote melkveebedrijven in Duitsland.
GEA is in de loop der jaren ontstaan uit een samenvoeging van bedrijven die melk- en zuivelapparatuur ontwikkelen en bouwen. Melkmachines, ontromers, melkstallen, leidingsystemen met bijbehorende elektronische apparatuur zijn ontworpen en opgeschaald tot grote melkstallen, draaiend in carrousels en automatisch aangestuurd. In 2012 begon GEA met de melkrobot, die toen was overgenomen van Prolion.

Automatisering

De automatisering bij het melken heeft volgens Knol geleid tot een hogere kwaliteit melk. Hij schrijft dit toe aan het uitschakelen van de menselijke inbreng waardoor er geen fouten gemaakt worden. Ook geeft de automatisering de mogelijkheid om veel gegevens te verzamelen en te analyseren die na terugkoppeling verbetering in het verwerkingsproces en in het voeren en houden van de koeien tot GEA presentationgevolg kunnen hebben.

Gerichte actie
Op basis van de analysegegevens kan gericht actie worden ondernomen om de dieren zo nodig te behandelen bij mastitis, droog zetten en insemineren. Ook kan melk in meerdere stromen worden gescheiden op basis van bepaalde data, bijvoorbeeld wanneer er bloed in de melk zit. Knol schat dat bij gebruik van de juiste data de levensduur van een koe gemiddeld met een halve lactatieperiode kan worden verlengd. Verschillende bedrijven maken al gebruik van een dubbel leidingensysteem, bijvoorbeeld als er naast het weiden van een groep melkkoeien ook van een andere vorm van dierhouderij melk (bijv. koeien die binnen worden gehouden) wordt geproduceerd.

Zelf de melk vermarkten
Verschillende melkveebedrijven vermarkten zelf hun melk. Daarvoor kan een melktap heel dienstig zijn of het zelf verkazen van de melk. Indikken of concentreren van melk op de boerderij kunnen de kosten van het melktransport met de helft terugbrengen.

Toekomst
Hoewel we niet in de toekomst kunnen kijken verwacht Knol dat de technologische ontwikkelingen, gestimuleerd door de groei van de wereldbevolking en de groei van de omvang van de bedrijven zullen doorgaan. Hij verwacht ook dat er groei zal zijn naar preventiemanagement, groei naar grotere bedrijven zal de noodzaak om minder fouten te maken, doen toenemen.

Discussie en vragen
Wat gebeurt er als een bedrijf wordt getroffen door een cyberaanval? Beveiligt GEA zijn afnemers tegen hackers? GEA zorgt ervoor dat er een back up van alle gegevens in de ‘cloud’ wordt opgeslagen, bovendien is er de mogelijkheid van handmatige bediening van alle apparatuur achter de hand. Wie is eigenaar van de data? De boer blijft altijd eigenaar.
Hoe kan de gemiddelde boer toch winst blijven maken?
1) Door te blijven werken aan verbetering van de melkkwaliteit
2) Door meer te automatiseren blijft er meer tijd over voor het welzijn van de dieren. Dit leidt tot verlenging van de levensduur van de dieren.
3) Door de resultaten goed te analyseren kan gericht aandacht worden gegeven aan het verbeteren van fouten.

 

Lunch
Bij de lunch wordt een yoghurttoetje geserveerd dat bereid is van de op de Campus ingedikte melk. Bovendien zijn de koeien gevoerd met onder andere zeewier in het rantsoen.
Het toetje was, vanwege het hogere gehalte aan droge stof behoorlijk machtig, de wat zoetige smaak van de lactose was merkbaar. Niet alle melksuiker in het gefermenteerde product kon worden omgezet in melkzuur!

 

Elke Melk – Iedere koe een eigen fles melk
Een masterclass “Stad en Platteland” inspireerde twee jaar geleden Mathijs Baan, melkveehouder in Molenaarsgraaf, om de melk van zijn koeien op een nieuwe wijze bij de consument te brengen. Hij ontwikkelde in samenwerking met Top BV, De Laval en Albert Heijn een werkwijze om de melk van iedere koe apart te verwerken en gelabeld met de naam van de koe en de voedingswaarden op het etiket via de supermarkt aan de consument aan te bieden.
Momenteel doen vier melkveehouders mee aan deze vorm van melkverkoop. Baan hoopt dat in de toekomst 20 melkveehouders Elke Melk gaan produceren en dat er wereldwijd 100 van dergelijke systemen zullen ontstaan.

Traceerbaar
Het bijzondere van dit proces is dat de melk traceerbaar is tot aan de melkbeurt van de koe. Binnen 10 minuten na het melken met de robot is de melk gepasteuriseerd en verpakt. De melk wordt tijdens het melken in line onderzocht op celgetal. De pasteur werkt op variabele snelheid. Dit proces is uiterst eenvoudig en transparant en aldus de heer Baan technisch waterdicht. Wel vergt het momenteel nog 24 uur per dag de aanwezigheid van een medewerker. Kenmerkend voor de ongehomogeniseerde melk is de roomkraag in iedere fles.Elke Melk presentatie

Hygiënecode
Op het bedrijf wordt volgens de Hygiënecode voor de Boerderijzuivelbereiding gewerkt, Q-lip doet regelmatig tests en de consumenten van de melk mailen herhaaldelijk hun feedback.
De marketing loopt vooral via de social media en influencers. Ook de website wordt vaak geraadpleegd via de QR-code. Geschat wordt dat deze free publicity een waarde heeft van 1,8 miljoen Euro.

Discussie en vragen
Worden er handelscontracten afgesloten met de afnemers? Nee, er zijn geen contracten. Door één van de aanwezigen wordt gewezen op een nieuwe wet die per 1 november zal ingaan met betrekking tot handelscontracten.

Proef je het verschil tussen de melk van verschillende koeien? Ja, als het vetgehalte van de melk verschilt, is dat vaak te proeven. Baan streeft naar meer diversiteit binnen de veestapel en hoopt dat dat ook verschil zal maken.

Wat zijn de kwaliteitskenmerken van de melk? Tijdens het melken worden gemeten: de melksnelheid, aanwezigheid van bloed in de melk en het celgetal. In principe worden geen antibiotica toegepast. Mocht dit onverhoopt toch nodig zijn dan wordt een tijd van twee keer de aanbevolen wachtduur aangehouden

Wat zijn de verkoopprijzen? Af boerderij betaalt AH per 0,8 liter € 0,80. In de supermarkt betalen de consumenten € 1,39. Bij de Jumbo zijn deze prijzen resp. € 0,83 en € 1,43.

Wat zijn de pasteurisatietemperatuur en -duur? De melk wordt gepasteuriseerd op 72-78 °C gedurende 12 tot 18 sec. Onder deze omstandigheden proeft men geen verschil in smaak.

Hoe vaak wordt de pasteur gereinigd? Om de 12 uur worden de robot en de pasteur gereinigd, één keer een korte reiniging en dan weer een duurreiniging van 2 uur.

 

Melkstromen – logistieke uitdagingen ofwel ´hoe software het proces en de logistiek ondersteunt´
Jan Andries van der Veen is als technisch consultant werkzaam bij Strukton Worksphere Industrie. Hij heeft 30 jaar ervaring in de zuivelindustrie.
Strukton is gespecialiseerd in technische ofwel industriële automatisering. Daarbij gaat het niet om de ontwikkeling van de software maar om de technische kant zoals elektrotechniek, leidingwerken, apparatuur in de zuivel en diverse takken van de voedingsindustrie. Kennis van de processen die daarbij plaats vinden is van groot belang.

Gescheiden melkstromen
Als voorbeeld van een recente ontwikkeling noemt Van der Veen de aanleg van twee gescheiden melkstromen bij een Friese zuivelfabriek waarbij een 100% gegarandeerde scheiding van twee melkstromen, gangbare melk en VLOG (‘Ohne Gentechnik’) melk, is gerealiseerd.
Structon presentatieVerwerking van verschillende melkstromen wordt steeds meer toegepast naarmate en meer melkveehouderijsystemen komen die voortvloeien uit bepaalde klimaat- en duurzaamheidswensen, zoals ook weidemelk en Planet Proof melk. Voor producten met een VLOG certificaat moet vaststaan dat er een strikte scheiding is tussen de melkstromen.
Voor de verschillende melkstromen gelden verschillende eisen ten aanzien van die scheiding. Dit komt op diverse plaatsen in het proces voor. Zoals in het CIP circuit, bij spoelen met water, bij een leegmelding van de tank of de leiding of bij de verwerking van twee producten direct achter elkaar.

Database
Het nieuwe bij deze processen is dat de database voortdurend bijhoudt welke melksoort zich waar bevindt en dat de melksoort te allen tijde traceerbaar is. Ook belangrijk is dat er onderscheid wordt gemaakt tussen de verschillende productstatussen: VLOG melk wordt als hoogwaardiger beschouwd dan gangbare melk.

Meerdere Melkstromen Systeem
Voor iedere processtap checkt het systeem of deze stap mag worden genomen, zo niet dan wordt de actie geblokkeerd. Eenvoudig gezegd komt het er op neer dat een MMS (Meerdere Melkstromen Systeem) wordt geïntegreerd in het PLC (Programmable Logic Controller) systeem.
Hiermee wordt dus de scheiding van de melkstromen geborgd zonder dat er directe aanpassingen in de installaties zelf hoeven plaats te vinden. Doordat alle gegevens worden vastgelegd in een data base is een totale Tracking & Tracing mogelijk. Ook menselijke fouten worden op deze wijze aanmerkelijk gereduceerd.
Een bezwaar van deze opzet is wel dat er niet parallel kan worden geproduceerd en dat omsteltijden, bijvoorbeeld door extra reinigingen meer productie tijd vergen.

Discussie en vragen
Kan VLOG vervangen worden door BIO? Dit is nog niet voorgekomen.

Moet bij nieuwbouw rekening gehouden worden met deze ontwikkeling? Dat hangt af van de duur van de investering

 

Effecten van ontwikkelingen in de melkveehouderij op de samenstelling van melk
Slimme en innovatieve oplossingen zijn nodig om de toenemende wereldbevolking van voldoende waardevolle voedingsstoffen te voorzien zonder dat dit ten koste gaat van onze planeet, steekt Jeroen Heck van Royal FrieslandCampina van wal. Het gaat om een duurzame wijze van voeden van de mensheid met zuivel en hoe een gemiddeld Nederlands melkveebedrijf daaraan kan bijdragen.

Hele bedrijfsvoering
Het gaat er vooral om dat de hele bedrijfsvoering erop gericht is dat de effecten op de omgeving zo klein mogelijk zijn. Heel veel factoren in de bedrijfsvoering beïnvloeden die effecten. Heck noemt er een groot aantal, variërend van diverse ruwvoederproducten en additieven in het voer, tot krachtvoeders, zeewier, fokkerijaspecten et cetera.
Door analyse van de levenscyclus (life cycle assessment) probeert men de effecten te kwantificeren. Met behulp van relevante parameters en door de veehouder ingevoerde gegevens kan ieder bedrijf zijn specifieke CO2 footprint bepalen. Maar de benadering van ieder bedrijf is breder dan alleen emissie, ook diergezondheid en dierwelzijn, klimaat en biodiversiteit worden in de integrale benadering meegenomen en voortdurend getoetst op zoek naar verbeterpunten en op grond daarvan te nemen maatregelen.

App voor de veehouder
FrieslandCampina heeft een app ontwikkeld waarmee een veehouder kan uitrekenen wat het duurzaamheidseffect is van een te nemen maatregel. Deze app is beschikbaar voor alle ledenbedrijven; door middel van workshops worden de veehouders vertrouwd gemaakt met het hanteren van de app.Jeroen Heck presentatie

Duurzaamheidseffecten
De berekende duurzaamheidseffecten hebben betrekking op belangrijke bedrijfsfactoren, met name de koe, de kosten, de omgeving, stikstofuitstoot, de melk. Deze kunnen gelijktijdig voor een bepaalde factor positief zijn en voor een andere negatief.
Bij voorbeeld palmoliederivaten mogen als positief voor duurzaamheid (bevatten geen eiwit) worden beschouwd maar hun uitwerking op de boterkwaliteit is negatief vanwege de vetzuursamenstelling van het product.
Kijkt men naar rood zeewier dan mag dat als positief (remmend dus) voor de methaanproductie worden gezien, maar helaas heeft het een negatief effect op het vitamine B12 gehalte.
Samengevat besluit Heck zijn inleiding er mee dat het voor een goed en bewezen duurzaamheidseffect altijd nodig is om te monitoren en dat het noodzakelijk is om integraal te kijken naar alle effecten en niet alleen naar de invloed op de melk. Daarnaast tellen de toepasbaarheid op het bedrijf en uiteraard de kosten mee.

Discussie en vragen
De app gaat uit van de gemiddelde boer, zijn de effecten ook verschillend voor extremen? Ja, die verschillende effecten zijn er, daarom is een bedrijfsspecifieke invulling gewenst.

Kan de veehouder bij het gebruik van de app sjoemelen met de input of gaat men uit van de eerlijkheid van de veehouder? De transacties met de toeleveranciers zijn vastgelegd, dat beperkt de mogelijkheid om te rommelen aanzienlijk.

 

De Fryske – unieke kaas uit unieke melk
De kaas met het kaasmerk “De Fryske” wordt geproduceerd van de melk van vier Friese melkveebedrijven die hun bedrijfsvoering duurzaam hebben ingericht en daarbij het voortbestaan van de weidevogels, vooral de grutto, mede tot doel hebben. De productie komt goed op gang en is gemakkelijk opschaalbaar naar meer boeren in Friesland. Catrinus Wierda, een boerenzoon met jarenlange ervaring in zuivel en voorlichting is de motor achter de kaasproductie. De kaas werd bekroond met een prijs bij de World Cheese Awards.

Korte keten
Belangrijkste kenmerk van de vollemelkse kaas is de smaak, die moet tijdens de hele duurzaamheidsperiode - van 8 weken tot 2 jaar - romig zijn. Daarnaast komt de melk van Friese bodem en werken De Fryske presentatiede melkveehouders duurzaam en natuurinclusief.
De keten is kort. De melk wordt via Friesland Campina opgehaald en in Rouveen verwerkt tot wielen van 12 kg en euroblokken, gerijpt in een natuurpakhuis van Remijn en verkocht in Friese winkels en bij Albert Heijn.
De receptuur, met vegetarisch stremsel, is ontwikkeld door Wierda, er worden geen kleurstoffen gebruikt en de kazen worden behandeld met biologische (natamycinevrije) coating.

Natuurinclusieve koploper
Natuurinclusief houdt in dat 20% van het bedrijfsoppervlak van een boerenbedrijf broedgebied is. Het kruidenrijke grasland wordt later in het seizoen gemaaid opdat de vogels tijd hebben om te broeden, de nesten worden beschermd en het waterpeil in de polder staat hoog.
Het melkvee krijgt 180 dagen weidegang, wordt gevoerd met duurzaam krachtvoer dat het gehalte aan onverzadigde vetzuren in de melk stimuleert. Mais wordt minimaal gevoerd, glyfosaat wordt niet toegepast evenals fosfaatkunstmest.
Door aanpassingen in het rantsoen van de koeien probeert men het gehalte aan gezonde (onverzadigde) vetten te sturen.

Discussie en vragen
Wat is belangrijker: de kwaliteit van de kaas of de grutto? Die kun je niet los van elkaar zien.

Is er verschil met Cono wat duurzaamheidsdoel betreft? De Fryske wil scoren op resultaat!

Waarom staat de claim “e-nummervrij” op het etiket? Dit staat erop om de natuurlijke uitstraling te bevorderen.

Waarom staat er niet biologisch op het etiket? In het gangbare segment heeft de kaas meer potentie. Bovendien heeft de biologische productie meer hectares nodig en moet er biologisch krachtvoer gevoerd worden. Biologisch is wat anders dan duurzaam.